Hoe zal hij heten?

Interessant artikel uit Trouw...!

Benedictus? Leo? Wat zal 't worden?

Een nieuwe naam kan ook: Thomas, Frans of Michaël

door Pieter van der Ven

Welke naam zal de nieuwe paus aannemen? Hormisdas waarschijnlijk niet, Urbanus evenmin. Pius ligt ook niet voor de hand. Paulus? Geen kans. Wat het ook wordt, er ís over nagedacht.

Toen de dode paus zijn reputatie als Gods mannetjesputter al ruimschoots had gevestigd, liet de toen reeds hoogbejaarde kardinaal Alfrink zich ontvallen dat het wel tijd werd voor een 'paus Benedictus XVI'.

Een nieuwe paus kiest zijn naam zorgvuldig en wees er maar zeker van dat ze er allemaal over hebben nagedacht voor het geval dat.

Benedictus: een paus van deze naam koestert misschien wel grote eerbied voor de monnik Benedictus van Nursia uit de 6de eeuw, maar primair verwijst hij met zijn keuze naar directe voorgangers. De laatste Benedictus bijvoorbeeld (XV) was paus van 1914 tot 1922. Vergeefs probeerde hij de Eerste Wereldoorlog te helpen bedaren. Klein, mager, een gestalte zonder aanzien, maakte hij krachtig een einde aan de heksenjacht die zijn voorganger Pius X in de kerk had ontketend tegen de 'modernisten' of wie daarvoor doorgingen. Benedictus XV koos de naam met op zijn beurt zijn verre voorganger Benedictus XIV in gedachte -net als hijzelf oud-bisschop van Bologna, maar ook bekend om zijn in die tijd opmerkelijke openheid voor wetenschap en kunst.

De afgelopen twee eeuwen was bij uitstek de tijd van de Pius-pausen. Van 1775 tot 1958 kozen liefst zeven pausen de naam Pius en samen heersten zij zo'n 125 jaar. Wie nu de naam Pius kiest, geeft daarmee het signaal af dat hij in het voetspoor wil van vooral het trio Pius IX, X en XII: autoritair, gesloten, tegen de boze buitenwereld.

Angelo Roncalli koos in 1958 als 78-jarige de naam Joannes XXIII. Die was in geen zes eeuwen meer voorgekomen en geen van al die 22 Joannesen had ooit bijster veel voorgesteld. Een passende naam voor zo'n oude man, vond hijzelf. Hij werd de paus van de open ramen, het aggiornamento en het Vaticaans Concilie. Wie zich nu Joannes XXIV waagt te noemen, schaart zich in dát spoor. Ze kijken wel uit.

Paulus dan? Geen kans. Een Paulus VII draagt noodzakelijk het stempel van de grootste tobber en de droevigste figuur onder de pausen van de 20ste eeuw -Paulus VI (overleden 1978),de man van de anticonceptiepil en de man die treurig aanzag hoe priesters, nonnen, seminaristen en gelovigen hun heil elders gingen zoeken.

Verder terug in de geschiedenis. Gregorius en Clemens, samen goed voor ruim dertig pausen. Gregorius (I, de Grote, overleden 604) -dat is muziek, gregoriaans, een gigant onder de pausen. Maar de laatste Gregorius (XVI, overleden 1846) was een ramp van aartsconservatieve benepenheid -fervent anti vrijheid van godsdienst en geweten; naam taboe.

De laatste Clemens (XIV, overleden 1774) hief de jezuïetenorde op; de overleden paus deed dat nét niet, maar met die naam zou de nieuwe paus zichzelf meteen als anti-jezuïet neerzetten. Wil hij niet.

Innocentius, Bonifacius, Alexander - samen ook zo'n dertig man, maar hun geschiedenis maakt de namen tot een onwaarschijnlijke keuze voor 2005. Neem Alexander, de beruchte Borja -'Sextus' met de vette knipoog. Of Urbanus, van wie de laatste 'Maffeo' heette en die zichzelf en zijn familie Barberini schaamteloos uit de kerkkas verrijkte.

Natuurlijk kan een nieuwe paus een maar zelden gebruikte naam kiezen: Agapitus, Hormisdas, Eutychianus of Zosimus. In de 3de eeuw was er zelfs een Papa Gajus. Maar zulke namen klinken toch wat buitenissig.

De paus mag ook zijn eigen naam houden, al is dat de laatste vierenhalve eeuw niet meer gebeurd.

De naam Benedictus is al gesuggereerd. Ondanks de onnodige, overhaaste banvloek voor Luther door Leo X zal de naam Leo XIV, honderd jaar na Leo XIII met diens voorzichtige toenadering tot de moderniteit, niet verkeerd vallen. Er zijn nog wel andere. Stefanus, Nicolaas, Sixtus of Adrianus -namen die door eeuwen stof zijn bedekt maar die niet per se kwalijk rieken uit de mond van de laatste.

Ten slotte mag een paus ook een nieuwe naam kiezen, eentje die geen van zijn 264 voorgangers ooit heeft genomen. Dat zou voor het eerst zijn in ruim duizend jaar. Paus Thomas bijvoorbeeld, die het ook wel eens moeilijk heeft in het geloof of anders paus Frans -eenvoudig en sympathiek- of toch liever paus Michaël, onversaagd ten strijde tegen de vorst van de wereld, de machten van de duisternis.

Een dubbelnaam mag ook. Maar níet Johannes Paulus III. Al was het maar omdat in 2000 jaar nog nooit driemaal achtereen dezelfde naam is genomen. Paus Jan Karel I zou wel kunnen, maar het is bij alle piëteit voor de grote voorganger misschien toch te lang en te melig.