Carnaval

Ik zou het wel eens mee willen maken. En dan niet als zuipende noordeling. Liefst in Limburg (trekt me het meest). Omdat ik tijdens mijn Pieterpad daar met de mensen heb gesproken (enkele dagen voor "de elfde van de elfde") en ze me hebben verteld wat deze tijd voor hen betekent (meer dan alleen hossen en zuipen). Dat zou ik graag eens mee willen maken.

Carnaval: even geliefd als onbegrepen

Carnaval is samen met Kerstmis en de kermis de oudste traditie van Nederland. Maar het feest is even geliefd als onbegrepen: de één neemt er vrij voor, de ander blijft ver bij de verklede en bierdrinkende feestmassa's vandaan. Dat grote verschil heeft voor een belangrijk deel te maken met waar iemand is opgegroeid, zegt Ineke Stroukens, directeur van het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland. "Mensen die in Brabant, Limburg en andere traditionele carnavalsregio's zijn opgegroeid weten niet beter. Voor wie daar niet vandaan komt blijft het toch een beetje een vreemd feest." Het feest loopt officieel van zondag 7 tot dinsdag 9 februari, maar begint en eindigt in veel plaatsen eerder of later. De Nederlanders die carnaval vieren zijn in de minderheid. Ongeveer 15 procent van het land gaat er op uit, blijkt uit onderzoek naar carnaval onder 5.200 bezoekers van NU.nl en leden van het NUpanel, waarvan de resultaten representatief zijn gemaakt op sociale kenmerken en woonregio. Van de respondenten heeft 44 procent "niets met carnaval". Ruim één op de vijf vindt het feest zelfs "vreselijk". Toch transformeren vooral in het zuiden hele steden tot massa's verklede feestgangers. Daarbij worden de plaatsen omgedoopt tot bijvoorbeeld Kruikenstad (Tilburg) en Marotte Riek (Sittard). Voor de scheiding der geesten rond carnaval heeft Strouken naast opvoeding nog een verklaring. "Carnaval draait van oudsher om chaos als gevolg van de 'overname' van het volk, en dat vindt niet iedereen prettig. De chaos wordt gesymboliseerd door Prins Carnaval die in veel Nederlandse carnavalsplaatsen bij de opening van het feest samen met zijn Raad van Elf zogenaamd de macht overneemt." Rollen omgedraaid De bewuste chaos met carnaval gaat gepaard met het omgooien van sociale rolpatronen. "Mensen met weinig geld gaan als prins verkleed, rijke mensen juist als sloeber. Veel oude culturen kennen een soortgelijk feest, waarin met maskers en kostuums de dagelijkse rollen worden omgedraaid", zegt Strouken. Bovendien weerspiegelen de kostuums wat er speelt in de (lokale) samenleving. "Als er iets in de katholieke kerk aan de hand is, gaan carnavalsvierders verkleed als pastoor. De macht wordt met carnaval op de hak genomen." Jaren geleden was er in België ophef omdat politici door carnavalsvierders in verband met nazi's werden gebracht. Naast de maatschappelijke ondertoon is carnaval bekend om de losbandigheid die onder de vierders zou heersen. "Een stuk losheid heeft altijd in carnaval gezeten. Ook vroeger werden achter de maskers al dingen gedaan die de omgeving niet mocht weten. Dit komt voort uit het aannemen van een andere rol", zegt Strouken. Dagen vrij Ruim de helft van de carnavalsvierders neemt vrijaf van werk of studie om extra te kunnen feesten, blijkt uit het onderzoek van NU.nl. 18 procent neemt ook de dagen na het feesten vrij. De meeste carnavalsvierders trekken drie of meer dagen voor het oorspronkelijk katholieke feest uit. Ruim één op de tien feestgangers gaat zes dagen of langer door. Strouken: "Al die dagen achtereen feestvieren is enorm vermoeiend, maar aan de andere kant ook heel ontspannend. Je vergeet even de dagelijkse zorgen." Om goed voor de dag te komen wordt veel geld uitgegeven aan originele kledij. Volgens marktleider Feestwinkel XL zijn vooral grappige kostuums dit jaar populair. Ook Star Wars-kostuums worden door de nieuwe aflevering van de filmsaga veel aangeschaft. Of de populariteit van carnaval toeneemt, is volgens Strouken een lastige vraag. Enerzijds worstelen carnavalsverenigingen er volgens haar mee dat het enthousiasme van vrijwilligers tanende is. Het optuigen van praalwagens en samenstellen van kostuums kost namelijk (te) veel tijd en geld. Aan de andere kant komt er verse aanwas uit regio's waar traditioneel geen carnaval gevierd wordt. Voornamelijk jongeren uit die gebieden proberen carnaval graag uit. Strouken: "Zij voelen zich aangetrokken tot carnaval omdat zij een andere rol kunnen aannemen. Hetzelfde zie je bij Halloween, dat in Nederland ook steeds populairder wordt. Carnaval is laagdrempelig: je hoeft je niet eerst aan mensen voor te stellen en te vertellen wat voor werk je doet, maar kunt meteen samen feesten." Doordrenkt van alcohol Niettemin gaat carnaval voor veel feestgangers gepaard met grote hoeveelheden alcohol. Een kwart van de carnavalvierders drinkt zes tot tien glazen alcoholhoudende drank per dag. Nog eens ruim een kwart komt tot elf á twintig, en één op de tien drinkt op een carnavalsdag zelfs meer dan twintig glazen alcohol. "Dit soort grootschalige feesten is in Nederland aardig doordrenkt met alcohol. Carnaval is daar geen uitzondering op", zegt Martijn Planken, projectcoördinator alcoholmatiging bij de GGD en carnavalsvierder. Hij wijst op de risico's ervan voor jongeren. "Carnaval is een typisch initiatiemoment: de eerste keer waarop jongeren alcohol drinken. Het is daarna moeilijk om te minderen." Planken erkent de positieve kant van de liters bier die met carnaval vloeien. "Het zorgt voor een wij-gevoel, en dat is de essentie van carnaval. Maar het kan ook leiden tot het overgaan van grenzen, zoals vechten." Van de respondenten vindt 29 procent dat het drankgebruik tijdens carnaval "erbij hoort". Ruim de helft vindt het de eigen verantwoordelijkheid van de vierders. Met dat laatste is Planken het half eens. "Je gedrag is je eigen verantwoordelijkheid, maar het ligt anders als het de mensen om je heen raakt. Je kunt anderen er schade door toebrengen, bijvoorbeeld door dronken in de auto te stappen. En ook als je in het ziekenhuis belandt door veel drinken kost dit de samenleving iets. Dan kun je het niet afdoen met 'eigen verantwoordelijkheid'." Volgens carnavalskenner Strouken zouden vooral jongeren uit niet-carnavalsgebied zich tijdens het feest storten op de drank. "Zij hebben soms het idee dat er met carnaval vooral veel gezopen moet worden. Natuurlijk wordt er veel bier gedronken, maar dronken worden is niet het doel. Het gaat voor de Brabanders en Limburgers uiteindelijk om het gemeenschapsgevoel: samen hossen en plezier hebben."