Ilja Leonard Pfeijffer (Genua) in HP-De Tijd

De impact van de coronacrisis zal immens zijn

Vanuit zijn woonplaats Genua beschouwt Ilja Leonard Pfeijffer wekelijks een onderwerp dat het nieuws beheerst. Deze week: hoe zal de wereld eruitzien waarin we na de coronacrisis ontwaken? “Misschien moeten we weer van voor af aan beginnen, zoals bij de wederopbouw na de oorlog.”

Gepubliceerd op:25/03 | 2020 
Geschreven door:Ilja Leonard Pfeijffer

Het is erg voorbarig om na te denken over de wereld waarin wij zullen ontwaken wanneer deze nachtmerrie voorbij is, dat geef ik onmiddellijk toe, maar ik heb in mijn quarantaine weinig anders te doen dan nadenken over alles wat zorgelijk is. Misschien is het zelfs gevaarlijk om nu al na te denken over de toekomst, want we staan nog maar aan het begin van de strijd tegen het virus en we zullen al onze energie nodig hebben om niet te verslappen in onze geheelonthouding van sociaal leven en voorzichtig te blijven om de zwakkeren te beschermen. Want dit gaat nog lang duren. Nederland loopt twee weken achter op Italië en in Italië is er nog geen sprankje hoop op een verbetering, op een aanstaande hervatting van het normale leven, op een kopje volbloedkoffie op een zonnig terras, op het kopen van zomerjurkjes voor Stella en op ouderwets speelse liefdesgedichten, geschreven met de inkt van warme avondlucht. 

Het is überhaupt moeilijk voor te stellen dat het oude leven zich over een tijdje probleemloos hervat. Een crisis als deze hebben mensen van deze tijd nooit eerder meegemaakt. De impact zal immens zijn. Het zou kunnen dat het moment dat het sein brand meester wordt gegeven, wordt opgevat als het startschot voor een ongehoorde inhaalrace naar alle genoegens en pleziertjes die we ons hebben moeten ontzeggen. Misschien gaan mensen van de weeromstuit elke dag uit eten en vijf keer achter elkaar op vakantie. Alle oude gewoonten zullen met dubbel enthousiasme worden omarmd. Het eerste cruiseschip dat weer afmeert in Venetië zal gevierd worden als een overwinning op het virus. Gejuich zal opstijgen wanneer alle hotels weer zijn volgeboekt. En iedereen gaat naar de Efteling, of je nu kinderen hebt of niet, gewoon omdat het weer kan. 

Maar om te beginnen zal het sein brand meester voorlopig niet worden gegeven. Zolang er geen vaccin is – en dat kan best anderhalf jaar duren –, zal het virus op zijn best min of meer onder controle gehouden kunnen worden, op voorwaarde dat een aantal van de restrictieve maatregelen van kracht blijven. Zorgeloze hervatting van internationaal vliegverkeer zal er voorlopig niet in zitten, schat ik zo in. De druk zal groot zijn om de economie weer de vrije loop te laten, maar zodra het virus terugkomt, zal blijken dat dat niet verstandig geacht kan worden. En zodra er na anderhalf jaar voorzichtigheid in het beste geval geen redenen meer zijn voor restricties, zou het kunnen dat onze oude gewoonten opeens hopeloos ouderwets lijken. We hebben ook het klimaat nog. Het virus zal ons hebben geleerd dat er dingen belangrijker zijn dan onze verafgoding van het bruto nationaal product en economische groeicijfers. 

Het zou kunnen dat het moment dat het sein brand meester wordt gegeven, wordt opgevat als het startschot voor een ongehoorde inhaalrace naar alle genoegens en pleziertjes die we ons hebben moeten ontzeggen.

We hebben onszelf en een complete generatie jongeren opgeleid tot voorbeeldige consumenten, die begrijpen dat er een taboe heerst op vragen over de wenselijkheid van kapitalisme, maar we zijn nu hardhandig aan het ontdekken hoe fragiel en futiel ons neoliberale systeem is. En de vragen die eerst taboe waren, zullen worden gesteld. 

Die schok zal nog groter zijn wanneer we straks ontwaken uit deze nachtmerrie om te ontdekken dat er helemaal geen winkels meer zijn om eens even ouderwets in te gaan lopen shoppen en dat er geen horeca meer bestaat. Als de restrictieve maatregelen langer dan een paar weken van kracht blijven, zullen faillissementen aan de orde van de dag zijn als vallende bladeren in de herfst. Daar kan geen reddingsplan van welke regering ook tegenop financieren. 

Misschien moeten we weer van voor af aan beginnen, zoals bij de wederopbouw na de oorlog. En gaan we dan een systeem opzetten dat alle fouten en tekortkomingen van ons oude roofkapitalisme kopieert? Het zou onder de positieve effecten van deze crisis kunnen worden geschaard dat dat geen vanzelfsprekendheid hoeft te zijn, evenals de omstandigheid dat deze crisis de doodsteek is voor populisten, omdat duidelijk is geworden dat niet elk feit een mening is, dat google niet het antwoord is op alles, dat we niet zonder de kundigheid van specialisten kunnen en dat internationale samenwerking van levensbelang is. 

De schok zal nog groter zijn wanneer we straks ontwaken uit deze nachtmerrie om te ontdekken dat er helemaal geen winkels meer zijn om eens even ouderwets in te gaan lopen shoppen en dat er geen horeca meer bestaat.

Het is nu niet de tijd om ons zorgen te maken over de mensenrechten, maar het is schrikbarend te beseffen hoeveel zwaar bevochten vrijheden de bittere noodzaak ons in korte tijd uit handen heeft geslagen. Het recht op vrij verkeer van personen, het recht op onderwijs, het recht op asiel, het recht te doen wat we willen – alles is om zeer goede redenen opgeschort. Maar het is de vraag of we al deze rechten straks gewoon weer zonder slag of stoot terugkrijgen. De geschiedenis leert dat overheden niet happig zijn om vers verworven controle weer uit handen te geven. Orban heeft in Hongarije de democratie afgeschaft vanwege het virus. Prent hij zich werkelijk elke avond voor het slapengaan in dat dit maar een tijdelijke maatregel is? En zal Trump op het idee komen om de presidentsverkiezingen voor onbepaalde tijd uit te stellen? 

Omdat ik deze column niet met doemscenario’s wil eindigen, hecht ik eraan te benadrukken hoe kostbaar het geschenk is dat deze crisis ons geeft door ons te herinneren aan de noodzaak van solidariteit, die volgens ons al bijna achterhaalde neoliberale evangelie als zwakte was gaan gelden. Ik hoop dat we dat geschenk koesteren.